World Libraries 2000-2024

“Kitob”, “kitobxonlik”, “kutubxona” soʻzlarining oʻzagi aslida arabchadan olingan va bir maqsadga, yaʼni inson maʼnaviyatini boyitishga xizmat qiladi.

Fan va texnika taraqqiy etgan davrda kutubxonalarning missiyasi oʻzgaradi, kutubxonachining professional faoliyatida ham qoidalar yangilanishiga ehtiyoj paydo boʻladi. Endi tadbirlar miqdori, kitobxonlar va berilgan kitoblar soni kabi koʻrsatkichlar Axborot-resurs markazi faoliyatini baholashda bosh omil boʻlolmaydi. Kutubxonachidan audiovizual va elektron hujjatlar, zamonaviy texnika bilan ishlash malakasi ham talab etiladi.

Kutubxonachi kim? Zamonaviy kutubxonachidan nima talab qilinadi? Kutubxonachi oʻquvchilarga formulyarlar ochadi, unga berilgan kitoblarning nomi va raqamlarini yozib qoʻyadi. Kutubxonada tartibni saqlaydi, eskirgan kitoblarni taʼmirlaydi, yaroqsiz holga kelib qolgan adabiyotlar roʻyxatini tuzadi, yangilarini qabul qiladi, tizimli va alifboli kataloglarni toʻldiradi, oʻquvchilar bilan suhbatlar oʻtkazadi. Faqat shumi? Aslida, kutubxonachining ishi bu qadar oddiy va oson emas. Zamonaviy kutubxonachi oʻquvchilarning kichik tirajda nashr etilgan yoki boʻlmasa, ancha oldin chop etilgan va qayta bosilmagan kitoblar orasidan eng siyraklari bilan tanishishi uchun imkoniyat yaratishi kerak. Shuningdek, elektron kutubxona va elektron baza bilan ishlay olish, foydalanuvchilarga kitob, elektron kitob va kerakli saytlarni topishda koʻmaklashish ham ularning vazifasiga kiradi. Zamonaviy kutubxonachi nafaqat internet tizimining mohir foydalanuvchisi boʻlishi, balki u kutubxona qidiruv tizimlarini ham yaxshi tushunishi kerak.

Yaxshi kitobni chiroyli kutubxonada oʻqish — bu, albatta, ideal uygʻunlik.

Tarixga nazar solsak, ilk kutubxonalar taxminan eramizdan 2600-yillar avval paydo boʻlgan ekan. Ammo afsuski u davrda maʼlumotlarning barchasini saqlab qoluvchi arxivlar mavjud boʻlmagan, boʻlsa-da bizgacha ular yetib kelmagan. Hozirgi zamonaviy kutubxonalar esa shu qadar qulay, oʻziga xos tarzda bunyod etilmoqdaki, ularni koʻrib barchaning koʻzi quvnaydi. Xoʻsh, zamonaviy kutubxonalar nimasi bilan ajralib turadi? Ularning noodatiy dizaynidan tortib, kitoblarning turli shakllarda chop etilganigacha eʼtiborni tortmay qolmaydi. Zamonaviy kutubxonalar yangicha arxitektura uslubida boʻlib, kitobxonlarni hayratga solishi tayin.

Eng yaxshi mudofaa - bu oʻzgaruvchanlik, mohiyatni saqlab qolgan holda yangi shaklga oʻtish qobiliyatidir. Bu kutubxonalarning mavjudligiga ham tegishli. Agar ular oʻzgarmasa, oddiy odamlar ular uchun tezda boshqa dasturni topadilar: kitoblarni oʻchoqqa uloqtirishadi, kutubxona binolarini esa tijorat muassasalariga aylantirishadi. Raqamli davrda kutubxonalar oʻzlarining mavjud falsafasini rivojlantirishlari, foydalanuvchilarning manfaatlarini taʼminlash, xizmat koʻrsatish va yangi ehtiyojlariga mos keladigan fondlarni yaratish sohasidagi oʻziga xosligini taʼkidlash kerak. Kutubxonalar oʻzgarishi kerak. Kelajak kutubxonasini yaratish kerak. Gʻarbda ham, Rossiyada ham bu tendensiya allaqachon namoyon boʻlmoqda va bugun men juda aniq misollardan foydalanib, haqiqiy oʻzgarishlarni koʻrsatmoqchiman. Kelajakning haqiqiy kutubxonalari yaratilmoqda. Ayrim shunday zamonaviy kutubxonalar haqida soʻz boradi.

“Book Mountain and Library Quarter” nomli kutubxona (Niderlandiya) Gollandiya shaharlaridan birida joylashgan. Kub koʻrinishida barpo etilgan bu binoning tomiga xuddi piramida joylashtirilgandek koʻrinadi va bu noodatiyligi bilan shahardagi boshqa binolardan ajralib turadi.”Book Mountain” yaʼni “kitoblar togʻi” iborasi aynan kutubxona nomi uchun bejiz tanlanmagan. Sababi, bu binoning ichiga kirishingiz bilan zalning oʻrtasida kitoblardan togʻni yodga soluvchi shakl yaratilganining guvohi boʻlasiz. Kutubxonadagi kitoblar bir necha boʻlimlarga ajratilgan boʻlib, bu qidirgan kitobingizni tezda topish imkonini beradi. Yana shunisi ahamiyatliki, kutubxona binosi yorugʻlik toʻgʻridan-toʻgʻri tushuvchi yerda barpo etilgan. Shu sabab kunduz kunlari kutubxona uchun hech qanday chiroqning keragi yoʻq.

Birmingemdagi yangi kutubxona (Angliya) Buyuk Britaniyaning eng katta kutubxonasi, Yevropaning esa eng katta maʼnaviy markazlaridan biri sanaladi. Ushbu kutubxona dizayni gollandiyalik arxitektorlar tomonidan yaratilgan. Binoning old tarafdan koʻrinishi noodatiy: oddiygina halqalar yordamida chiroyli koʻrinishga ega naqshlar yaratilgan va bu naqshlar binoga oʻzgacha chiroy baxsh etgan. Kutubxona bir necha qavatdan iborat boʻlib, bu yerda britaniyalik yozuvchilar kitoblari hamda jahon adabiyoti durdonalari bilan tanishish mumkin.

Kvinslenddagi kutubxona (Avstraliya) maydoni 1650 kv. metr boʻlib, shahar markaziga yaqinda joylashgan. Bu bino yashil rangdagi tom bilan qoplangani sababli oʻzgacha ahamiyat kasb etgan. Kutubxona ichiga razm solsak, bu yerning dizaynida yorqin ranglardan va turli quvnoq shakllardan foydalanilgan.

Braziliyadagi yangi kutubxona maydoni taxminan 22000 kv. metr boʻlib, 2013-yilda barpo qilingan. Bu yerda 17000 dona eng kam nusxadagi noyob kitoblar jamlanmasi mavjud. mazkur kutubxona ham bir necha qavatdan iborat boʻlib, har bir qavat kitoblar uchun bir boʻlim sanaladi.

Aberdin shahri kutubxonasi juda qadimiy boʻlib, 1495-yilda tashkil qilingan. Bu kutubxonada 250000 ga yaqin kitoblar va koʻlyozmalar mavjud. hozirda bu bino qayta taʼmirlanib, zamonaviy koʻrinishga keltirildi. Maydoni 15000 kv. metr.

Endi Koreyaning eng zamonaviy kutubxonalaridan biri – Janubiy Koreya Milliy smart kutubxonasiga sayohat qilamiz. Sejong shahrida joylashgan Milliy kutubxona Koreya milliy kutubxonasining birinchi filiali sanalib, u aynan Koreyaning multifunksional-adminstrativ shahrida qurildi.

Taniqli Samoo Architects & Engineers tomonidan barpo etilgan majmuaning tashqi qiyofasi varaqlanayotgan kitobning shaklini yodga soladi va oʻzining noodatiy dizayni tufayli osonlik bilan kitoblar makonini topib olish imkonini beradi. Shuningdek bino arxitektura dizayni koreyaliklarning oʻz qadimiy bino va inshootlarining dizaynini eslatadi deb oʻylayman. Bu esa Koreya xalqining oʻz tarixini unutmaganligini va qadimiy arxitektura bilan xay-tek uslublarini uygʻunlashtirib, yangicha yondashuvlardan foydalanishayotganligidan dalolat beradi.

Sejong kutubxonasi nafaqat turli-tuman sohalarga bagʻishlangan kitoblarni oʻzida jamlagan zamonaviy maskan, balki kitobxonlar qulayligi uchun eng ilgʻor raqamli texnologiyalarni oʻzida mujassam etgan mukammal majmua hisoblanadi. Shu sababli ham kutubxonaga “E-BRARY”, (yaʼni emotion –emotsiya, library – kutubxona) nomi berilgan.

Bu yerda odamlar hamisha gavjum boʻlib, foydalanuvchilar tashrifining keti uzilmaydi. Mahalliy aholi va talabalar uchun esa allaqachon sevimli maskanga aylanishga ulgurgan. Kutubxona ichida turli boʻlinmalarga boʻlingan keng va yorugʻ zonalar mavjud boʻlib, siz istalgan yerda kitob oʻqishingiz, ishlaringiz bilan mashgʻul boʻlishingiz mumkin. Shuningdek, koʻrgazmalar zalida kutubxona mehmonlari oʻz qoʻllari bilan ajoyib ijod namunalarini yaratishlari mumkin.

Kutubxonada Wi-Fidan foydalanish oson boʻlib, zamonaviy texnik qurilmalar orqali muhim ishlarni ham bitirish mumkin. Agarda zarur qoʻngʻiroq boʻlib qolsa, atrofdagilarga xalaqit bermaslik uchun maxsus telefon budkalari oʻrnatilgan. Ishonch hosil qilish maqsadida qoʻngʻiroq amalga oshirib koʻrdim va tashqaridagi doʻstim ovozimni umuman eshita olmaganligini aytdi. Bu budkalar tovush oʻtkazmaydigan qilib yasalgan.

Taʼkidlash joizki, koreyaliklar energotejamkorlikka va qayta tiklanuvchi energiya manbaalaridan foydalanishga juda katta eʼtibor berishadi. Shuning uchun, koʻpgina katta bino va inshootlarda quyosh panellaridan va kichik shamol parraklaridan elektr energiyasini ishlab chiqarishda foydalanishadi.

Kutubxona maʼmuriyati esa bino qancha elektr energiyasi ishlab chiqardi va qancha sarf etganligini onlayn rejimida koʻrsatib turuvchi tablo oʻrnatgan. Bu oʻz navbatida Koreyada davlat tashkilotlarining elektr energiyasi boʻyicha sarf-xarajatlarning shaffofligini koʻrsatib turish mexanizmi borligi va “yashil va smart iqtisodiyot”ga oʻtilayotganligidan dalolat beradi.

Bolajonlar uchun maxsus hudud mavjud boʻlib, turli mavzulardagi adabiyotlarni topib, oʻqish mumkin. Hattoki, ota-onalar ham farzandlari bilan kitob mutolaa qilib, vaqtlarini mazmunli oʻtkazishga oshiqishadi.

Endi esa, Istanbuldagi Boyazid kutubxonasi dunyoning eng chiroyli zamonaviy kutubxonasi haqida soʻz yuritamiz.

San-Fransisko va Londonda nashr etiladigan Wired ilmiy-ommaviy jurnali Istanbuldagi Boyazid davlat kutubxonasini eng chiroyli zamonaviy kutubxonalar ichida toʻrtinchi oʻringa qoʻydi.

1884-yilda “Umum Usmonlilar kutubxonasi” nomi bilan asos solingan kutubxonaning qayta tiklash va dizayn ishlarini Tabanlıoğlu Mimarlık kompaniyasi amalga oshirdi. Kutubxona kitobxonlarga millionga yaqin hujjatni taklif etadi, ulardan yarmi kitoblardir. Kutubxona fondida 11120ta qoʻlyozmalar saqlanadi, ularning ichida oʻta noyoblari ham bor.

Zero, kitob irodani toblaydi, boshqaruv mahoratini oshiradi. Bugungi tezkor va zamonaviy sharoitda intellektual salohiyati yuksak kadrlarni tayyorlashda yoshlarning kitobga munosabatini yana-da yaxshilash, huquq-tartibot organlari uchun yetuk kadr­lar tayyorlanadigan taʼlim mas­kanlarida mavjud kutubxonalar fondini eng yangi badiiy, ilmiy, sohaga doir, jumladan, davlat tilidagi kitob­lar bilan muntazam ravishda boyitib borish dolzarb ahamiyat kasb etadi.